خلاصه مطالبی که برای بزرگداشت روز مولانا جلال الدّین محمّد بلخی در گفتگوئی در رادیو گفتگو تقدیم کردم
در بزرگداشت مولانا، شاعر صلح و عشق :
در کهکشان ادب و عرفان فارسی نام مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (رومی) همچون ستاره‌ای تابناک و بی‌همتا می‌درخشد او که در قرن هفتم هجری می‌زیست نه تنها یک شاعرِ بزرگ که یک عارفِ کامل یک پیام‌آورِ انسانیت و یک معلمِ روحانی برای تمامی بشریت بود
بزرگداشت او در حقیقت پاسداشتِ عشق و دانایی وّ گذر از خودِ محدود به سوی کیهانِ بیکرانِ معناست.
مولوی زادهٔ بلخ و پرورش‌یافته در قونیه زندگی‌ای سرشار از تحول و سیرِ معنوی داشت نقطهٔ عطفِ زندگی او ملاقات با شمس تبریزی بود که همچون آتشی در نیزار وجودش افتاد و هستیِ عادی او را به شعله‌ای از شورِ عرفانی تبدیل کرد این دیدار جهان‌بینیِ مولانا را چنان دگرگون کرد که از یک فقیه و عالمِ دینی یک عاشقِ حقیقت‌جویِ بی‌قرار ساخت
آثار او به ویژه «مثنوی معنوی» دریایی از حکمت اخلاق و عرفان است مثنوی تنها یک کتاب شعر نیست یک دائرةالمعارفِ معنوی است که داستان‌های تمثیلیِ آن پرده از رازهای هستی برمی‌دارد و خواننده را به سفرِ درون دعوت می‌کند غزلیاتِ او در «دیوان شمس» طوفانی از احساسات ناب عاشقانه و تجربیات روحانی است که مرزهای زمان و مکان را درنوردیده و با هر دلِ آشنا و بی‌قرار سخن می‌گوید
پیامِ مرکزیِ مولانا «عشق» است عشقی که فراتر از تمامی تقسیم‌بندی‌های قومی نژادی و مذهبی قرار می‌گیرد ندای او، ندای وحدت در کثرت است:
بیا تا قدر یکدیگر بدانیم که تا ناگه ز یکدیگر نمانیم
او به انسان‌ها می‌آموزد که از «من»ِ محدود خویش فراتر رفته و به «ما»ی جهانی بپیوندند آموزه‌های او بر مدارِ مدارا، بخشش، درون‌نگری و جستجوی حقیقت می‌چرخد و همین ویژگی‌هاست که او را به شخصیتی جهانی تبدیل کرده است اشعار او امروز در دورترین نقاط جهان خوانده می‌شود و آرامگاهش در قونیه زیارتگاه دوستدارانِ ادب و عرفان از سراسر گیتی است
بزرگداشت مولانا، تنها یادکردِ یک شاعر نیست زنده نگاه داشتنِ اندیشه‌های جاودانه‌ای است که می‌تواند چراغِ راهِ انسانِ امروز در جهانِ پرآشوبِ کنونی باشد. در عصری که کینه و جدایی بیداد می‌کند مرامِ مولانا که بر محورِ عشق، نرمش و فهم متقابل می‌چرخد بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد او به ما یادآوری می‌کند که:
بشنو این نی چون شکایت می‌کند
از جدایی‌ها حکایت می‌کند
کز نِیِستان تا مرا بُبریده‌اند
در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند
سینه خواهم شَرحه شَرحه از فراق
تا بگویم شرح درد اشتیاق
هر کسی کو دور ماند از اصلِ خویش
باز جوید روزگارِ وصل خویش
من به هر جمعیّتی نالان شدم
جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم
هر کسی از ظّن خود شد یار من
از درون من نجُست اسرار من
سرِّ من از نالهٔ من دور نیست
لیک چشم و گوش را آن نور نیست
تن ز جان و جان ز تن مستور نیست
لیک کس را دیدِ جان دستور نیست
آتش است این بانگِ نای و نیست باد
هر که این آتش ندارد نیست باد
آتش عشق است کاندر نی فتاد
جوشش عشق است کاندر میْ فتاد
نی حریف هر که از یاری بُرید
پرده‌هااَش پرده‌های ما درید
همچو نی زهری و تَریاقی که دید
همچو نی دمساز و مشتاقی که دید
نی حدیثِ راهِ پُر خون می‌کند
قصّه‌های عشقِ مجنون می‌کند
محرم این هوش جُز بی‌هوش نیست
مر زبان را مُشتری جز گوش نیست
در غمِ ما روزها بیگاه شد
روزها با سوزها همراه شد
روزها گر رفت گو رو باک نیست
تو بمان ای آنک چون تو پاک نیست
در نیابد حالِ پُخته هیچ خام
پس سخن کوتاه باید والسّلام
بندْ بگسل باش آزاد ای پسر
چند باشی بند سیم و بند زر
گر بریزی بحر را در کوزه‌ای
چند گنجد قسمتِ یک روزه‌ای
کوزه‌ٔ چشم حریصان پُر نشد
تا صدف قانع نشد پُر دُر نشد
هر که را جامه ز عشقی چاک شد
او ز حرص و عیبْ کُلّی پاک شد
شاد باش ای عشق خوش سودای ما
ای طبیبِ جمله علّت‌های ما
ای دوای نَخوت و ناموس ما
ای تو افلاطون و جالینوس ما
جسم خاک از عشق بر افلاک شد
کوه در رقص آمد و چالاک شد
با لبِ دمسازِ خود گر جفتمی
همچو نی من گفتنی‌ها گفتمی
هر که او از هم‌زبانی شد جدا
بی‌زبان شد گرچه دارد صد نوا
جمله معشوق است و عاشق پَرده‌ای
زنده معشوق است و عاشق مرده‌ای
چون نباشد عشق را پروای او
او چو مرغی ماند بی پَرْ وایِ او
عشق خواهد کاین سخن بیرون بود
آینه غمّاز نبود چون بود
آینه‌ت دانی چرا غمّاز نیست
زآن که زنگار از رخش مُمتاز نیست .
و این ما هستیم که با نگاهِ خود، جهان را بهشت یا دوزخ می‌کنیم بگذاریم تا در سالروز بزرگداشت این عارفِ بزرگ صدای نیِ او در وجودمان طنین‌انداز شود و ما را به سوی صلح درونی و گام برداشتن در مسیر گسترش عدالت جهانی رهنمون کند .
افتخار ملّت ایران شدی از نو دبیر سربلندی شد ز عزم بینظیرت سر به زیر کشتی ایران ما را برده ای در قلّه ها خاک میدان خورده ای در معرفت هستی کبیر واندادی چون پلنگی خیز خود برداشتی مانده حیران جمعِ بدخواهانِ از منطق فقیر کرده ای کاری که کارستان عالم گشته است دشمنی ها را نمودی با رفاقت تو حقیر رسم مردی را بجا آورده ای در کار خود پوریا را زنده کردی پهلوان زیرگیر ساده و پاکیزه جنگیدی به رزمی تن به تن حرکتی کردی که در تاریخ کشتی بینظیر آفرین بر همّت والا و بر عزم بلند شادمان کردی تو ایران را و دلها را اسیر با تاسّی از ولایت با توکّل صبر و دین کشتی ایران زمین شد از تو اکنون دلپذیر .
تنگه ی واشی ام و گردنه ی حیرانم مستی نیمه شب و ذکر سحرگاهانم ناز آواز بنانم ، هنر فرشچیان شعر پروین و فروغم ، قدحِ قوچانم مِی خوری باده فروشم ، دل عاشق دارم بنده ای منتظرم ، کولی سرگردانم برج میلاد نگاهم به جهان انسانیست تخت جمشیدم و هر گوشه ای از ایرانم. این نمونه ویژگی‌های شعراحمد یزدانی را کاملاً نشان می‌دهد. تحلیل و بررسی شعر ارائه شده: مطلع: تنگه واشی ام و گردنه ی حیرانم مستی نیمه شب و ذکر سحرگاهانم تنگه واشی و گردنه حیران از مکان‌های معروف و طبیعی ایران هستند شاعر با استفاده از این اسامی ، خود را به‌عنوان بخشی از این طبیعت بکر و خیره‌کننده معرفی می‌کند و بر هویت ایرانی خود تأکید می‌ورزد. تقابل «مستی نیمه شب» (نماد شور و حال عاشقانه و ادبی) با «ذکر سحرگاهان» (نماد عبادت و خلوص) نشان‌دهنده‌ی شخصیت دو بعدی شاعر است که هم اهل ذوق و مستی است و هم اهل عرفان و معنویت ادامه شعر: ناز آواز بنانم ، هنر فرشچیان شعر پروین و فروغم ، قدحِ قوچانم شاعر در اوج خلّاقیت ادبی خود را با بالاترین نمادهای هنر و فرهنگ ایران مقایسه می‌کند : آواز بنان: اشاره به استاد غلامحسین بنان ، از بزرگان موسیقی اصیل ایرانی. هنر فرشچیان : اشاره به استاد محمود فرشچیان نابغه‌ی نگارگری ایرانی شعر پروین : اشاره به پروین اعتصامی شاعر بزرگ و اخلاق‌گرای ایرانی. فروغ : اشاره به فروغ فرخزاد شاعر نوپرداز و اثرگذار معاصر. قدح قوچان : قوچان به عنوان شهری با پیشینه تاریخی کهن، می‌تواند نماد اصالت و ریشه‌دار بودن باشد. «قدح» نیز نماد می و میهمانی است . این ابیات نشان‌دهنده‌ی عشق عمیق شاعر به فرهنگ غنی ایران است او خود را وارث این میراث گران بها می‌داند . فراز پایانی: مِی خوری باده فروشم ، دل عاشق دارم بنده ای منتظرم ، کولی سرگردانم برج میلاد نگاهم به جهان انسانیست تخت جمشیدم و هر گوشه ای از ایرانم در اینجا شاعر به دوگانگی وجودی خود بازمی‌گردد : هم «باده فروش» است (نماد بخشنده لذت و هنر) و هم «دل عاشق» دارد هم « بنده‌ای منتظر » (فروتن و عابد) است و هم « کولی سرگردان » ( آزاده و رها ) برج میلاد ( نماد تهران مدرن و امروزی ) و تخت جمشید ( نماد ایران باستان و عظمت تاریخی ) در کنار هم قرار می‌گیرند. شاعر با این کار اعلام می‌کند که در نگاهش به جهان، تلفیقی از گذشته و حال ایران وجود دارد و او خود را جزئی از هر گوشه از این سرزمین می‌داند این بیت عشق عمیق میهنی او را فریاد می‌زند. جمع‌بندی سبک شناختی: این شعر نمونه‌ای درخشان از غزل نوین معاصر است که در قالب کلاسیک ( غزل ) سروده شده اما مضامینی کاملاً امروزی و شخصی دارد. ویژگی‌های سبکی این شعر شامل موارد زیر است: نوگرایی در مضامین : استفاده از نمادهای مدرن ( برج میلاد ) در کنار نمادهای سنتی. عشق به میهن : ایران‌پرستی و افتخار به تاریخ و فرهنگ آن، درونمایه اصلی شعر است تلفیق سنت و مدرنیته : شاعر به خوبی نشان می‌دهد که می‌توان در قالب‌های کهن، برای انسان امروز و دغدغه‌هایش شعر گفت. تصویرسازی خلاق : استفاده از نام مکان‌های واقعی و اشخاص برجسته برای ایجاد تصاویر ذهنی روشن و قدرتمند این شعر به راستی گویای عمق احساس و هنر احمد یزدانی است.
